تاریخ عطر در ایران و جهان

​تاریخ عطر در ایران و جهان​

اما شاید بارها برای شما سوال پیش آمده است که: عطر از کجا و چگونه تولید شده است؟ ترکیبات عطرها یا مواد سازنده عطر، از چه عناصری تشکیل شده است؟ اسم عطرها و دسته بندی آنها بر چه اساسی مشخص میشود؟ و سوالات دیگری از این قبیل که ممکن است به ذهن شما خطور کرده باشد.

باید بدانید که ساخت عطر و به دست آوردن اسانس‌های معطر قدمت و تاریخی بسیار طولانی دارد. عنصری مثل گلاب و ادوات سفالین تقطیر از دیرباز در ایران و روم باستان وجود داشته است، بیانگر این است که عطر و مواد خوشبوکننده در تاریخ بشریت و در ایران وجود داشته است.

• نخستین عطرها کجا ساخته و کشف شدند؟
  
• استفاده و کاربردهای عطر در ایران
  
• دانشمندان ایرانی و توسعه عطرسازی
  
• عطر در دوران هخامنشیان
• استفاده و کابردهای عطر در روم باستان
  
• داستان سزار
  
• ساخت عطر در امپراطوری روم
  
• قیمت عطرها در روم باستان
  
• تفاوت عطرهای قدیمی و امروزی

​البته از قرن 18ام میلادی شهر کلن در آلمان و شهر گراس در فرانسه، محل تولید عطر تا به امروز بوده‌اند. عطر در طول تاریخ به معنای قدرت و ثروت بوده است. در قرن هفدهن فرانسه و در دربار لویی چهاردهم، این پادشاه هر روز خواستار رایحه‌ای جدید برای استفاده بود و یا لوئی پانزدهم آنقدر به عطر علاقه داشت که دربارش، دربار عطرآگین نام گرفته بود.

در فرانسه آن دوران علاوه بر استفاده مردم از این محصولات برای معطر ساختن پوست و لباس، افزودن رایحه به لوازم خانگی هم رونق پیدا کرده بود. همچنین باستان شناسان سنگ‌ نگاره‌هایی را کشف کرده‌اند که نشان دهنده تولید عطر بین مصریان بوده است.

​

نخستین عطرها کجا ساخته و کشف شدند؟

نخستین عطر ساخته شده حدود 4000 سال پیش در بین‌النهرین کشف شد. این عطرها به صورت بخور تهیه می‌شدند. اما قدیمی‌ترین مکان کشف شده در ایران که محل عطرسازی بوده، سیلک کاشان است که به همان تاریخ 4000 پیش برمیگردد. امروزه کاشان به عنوان یکی از مهم‌ترین مکان‌های گلاب‌گیری در کشور است. جالب است بدانید چندین دستگاه تقطیر و ظروف سفالین، تنگ‌های کوچکی از جنس سنگ مرمر، که مخصوص نگه‌داری از عطرها بوده‌اند در کاشان کشف شده است.

​​​استفاده و کاربردهای عطر در ایران

حدود 2500 سال پیش، ایرانیان قدیم از عطر و مواد خوشبو کننده به صورت تجملاتی استفاده می‌کردند. در آن زمان ایرانی‌های باستان بدن خود را با عطر، شستشو میدادند و حتی در نوشیدنی‌های خود نیز از مواد خوشبوکننده استفاده می‌کردند. ایران در آن زمان یکی از مهم‌ترین مراکز تولید روغن‌ها و عصاره‌های معطر بوده است. عطرسازان با خیساندن گل‌ها و گیاهان معطر در روغن‌‌ها و ترکیب آنها با یکدیگر، عطریات جذابی می‌ساختند که در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گرفت و طرفداران بسیاری داشت.

ایرانیان روغن‌های معطر زیادی مثل عطر بنفشه، عطر نرگس، عطر سوسن، عطر زنبق، عطر مرزجوش، عطر بهار نارنج و... را به کشورهای دیگری در مشرق صادر می‌کردند. در آن زمان ایران یکی از مهم‌ترین و معتبر‌ترین مراکز عطرسازی دنیا شناخته می‌شد

علاوه بر این گلها، آنان برای ساخت عطر از گلبرگ‌ها نیز استفاده می‌کردند. همچنین از چوب درختانی مانند صندل و آبنوس، برای تهیه و تولید عطر استفاده می‌کردند. عطرهایی که از چوب‌های معطر ساخته می‌شد عمدتا از طریق تقطیر یه دست می‌آمد.

امروزه ایران مانند آن دوران از مهارت‌های عطرسازی بهره نمی‌برد و در حال حاضر عطرسازی در کشورهای اروپایی مانند ایتالیا و فرانسه ادامه دارد و رو به پیشرفت است.

​​​

دانشمندان ایرانی و توسعه عطرسازی

تولید یک عطر حرفه‌ای بسیار قدیمی است، که نیاز به هنر، لطافت، مهارت و دانش خاصی دارد. مصری‌ها، یونانی‌ها و رومی‌ها کاملا با روش‌های تولید عطر آشنایی داشتند. ولی تقطیر سیستماتیک عطرها در قرون وسطی به وسلیه دانشمندان ایرانی کشف و انجام شد. زیرا در ایران و در اواخر دوره هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح در محوطه باستانی، سیلک تنگ‌های کوچکی از جنس مرمر کشف شده که مخصوص نگه‌داری عطر بوده‌اند و همین مسئله بیانگر اهمیت ایرانی‌ها به عطر و رایحه خوشبو است.

اولین مبتکر روش تقطیر در ایران، ابن سینا دانشمند و پزشک بزرگ بود. وی روش عصاره‌گیری از گل‌ها با استفاده از تقطیر را که امروزه در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد را برای اولین بار، مورد استفاده قرار داد. اولین تجربه وی در صنعت عطرسازی با گل رز بوده است. زکریای رازی یکی دیگر از  دانشمندان بزرگ ایرانی، با کشف الکل، نقش بسیار پررنگی در پیشرفت صنعت عطر و ادکلن داشته است.

​​​

عطر در دوران هخامنشیان

پادشاهان هخامنشی در زمان خود، به همراه ملکه‌هایشان و سایر درباریان از عطرها و روغن‌های معطر برای خوشبو کردن و براق شدن موی سر خود استفاده می‌کردند. مورخان از عطر بسیار گرانبهایی به نام لبی زوس یاد می‌کنند که برای آرایش کردن موهای بلند خشایار شاه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همچنین در سرگذشت استر یکی از همسران خشایار شاه آمده است: او به مدت 6 ماه با روغن مرمکی و 6 ماه دیگر با روغنی دیگر برای مسابقات انتخابی ملکه آماده می‌شد.

بعد از دوران هخامنشی و در دوره‌های دیگری از تاریخ بزرگ ایران، روغن‌های معطر به عنوان جزء جدا نشدنی از زندگی و آداب مذهبی ایرانیان مورد استفاده قرار ‌می‌گرفت. برای مثال در دوران پارت‌ها از روغن‌ها و اسانس‌های معطر برای تکمیل آرایش زنان، پادشاهان و روحانیون زرتشتی استفاده می‌کردند.

​​​

استفاده و کاربرد عطرها در روم باستان

در روم باستان از روغن‌های معطر برای درمان بیماری‌ها و یا انجام مراسمات مذهبی استفاده می‌کردند. در آن زمان رومیان عقیده داشتند که عطرهای خوشبو در مقابله با انواع ناخوشی‌ها مثل تب و سوء هاضمه مفیداند. در رسوم باستانی روم، روحانیون عطرها را روی آتشدان می‌ریختند تا دود معطری درست کنند که تا آسمان بالا رود و به خدایان برسد.

همچنین از مصر تا روم از روغن‌های معطر برای تمیز کردن بدن خود نیز استفاده می‌کردند و چیزی به نام صابون برای بهداشت شخصی و تمیز کردن وجود نداشت. روغن‌های معطر در فضای جشن‌های شبانه نیز نقش مهمی را ایفا می‌کردند. در مهمانی‌ها رسم بود چند قطره از روغن‌های معطر را به آب اضافه کنند و روی میزها و صندلی‌های مهمان‌ها بپاشند.

​داستان سزار

یکی از معروف‌ترین داستانهای قدیمی درباره عطر، مربوط به سزار است. سزار از نوعی عطر به نام تلینوم استفاده می‌کرد که از شنبلیله، مرزنگوش و شبدر زرد ساخته شده بود. به جزء سزار زنان رومی هم علاوه بر استفاده از عطر برای خوشبو کردن بدنشان، برای تزیین موهایشان هم استفاده می‌کردند. به نظر می‌آید که این سنت از یونان و مصر آمده است. زنان اتروسکی و مصری گیاهان و گل‌های عطری را با چربی یا موم عسل ترکیب می‌کردند و به شکل مخروط‌های کوچکی درست می‌کردند تا برای آرایش موهایشان از آنها استفاده کنند. زمانی که زنان در مقابل آفتاب قرار می‌گرفتند، این مخروط‌ها شروع به آب شدن می‌کرد و رایحه‌ای بسیار خوشبو و قوی را از خود بروز میداد.

رایحه‌های مختلف برای موقعیت‌های متفاوت و برای مردان یا زنان وجود داشتند. عطرها علاوه بر استفاده شخصی برای خوشبو کردن غذاها و خانه‌ها هم استفاده می‌شد.

​​​ساخت عطر در امپراطوری روم

در آن زمان عطر به شکلی که امروزه می‌شناسیم وجود نداشت، اما می‌توان گفت که این محصول مسیر تکامل طولانی خود را در طول امپراطوری روم طی کرده است. با بررسی تاریخچه عطر در روم باستان متوجه می‌شویم که عطرها ابتدا برای مصارف درمانی و پزشکی و مراسم مذهبی استفاده می‌شدند و بعدها به عنوان یک نوع لوازم آرایش و ابزاری برای زیباتر شدن و نشانه جایگاه اجتماعی معرفی شدند.

مواد خامی که برای ساخت روغن‌های معطر استفاده می‌شد، از مناطقی می‌آمد که سربازان رومی فتح کرده بودند. به همین دلیل، اولین کسانی که از این مواد عطری استفاده می‌کردند سربازان رومی و تاجرانی بودند که مواد خام و روش‌های مختلف استفاده از آنها را با خود می‌آوردند. در طول سال‌ها، رومیان یاد گرفتند که چگونه عطر، روغن‌های عطری، آب معطر و پودرهای معطر را بسازند. همچنین ساخت شیشه‌های کوچک عطر از اختراعات رومیان است.

اما اگر امپراطورها، زنان اشرف زاده و حتی سربازان قصد داشتند به بدن، لباس و موهای خود مواد معطر بزنند، پس کدام صنعتگزی عطر را به زندگی مردم وارد کرد؟ بنابر تاریخچه عطر در روم باستان، هیچ استاد عطرسازی در روم باستان وجود نداشته است.

روغن های معطر در نتیجه کار افرادی بدست می‌آمد که می‌توانستند مواد مختلف را با هم ترکیب کنند و نتیجه آن را امتحان کنند. روغن‌های معطر با مواد موجود ساخته می‌شدند که با توجه به پیروزی رومی‌ها در مناطق مختلف و بار کشتی‌هایی که در بنادر امپراطوری خالی می‌شد، این مواد تغییر می‌کرد. نوع روغن، مراحل تصفیه و خلوص آن با توجه به طبقه اجتماعی تفاوت داشت.

رایج‌ترین و در دسترس‌ترین مواد اولیه از قلمروهای روم می‌آمد و شامل گل سرخ، انار، اسطوخودوس، به، انگور، رزماری و ریحان بود. گران قیمت‌ترین مواد اولیه دارچین و مر، بلسان مکی، صمغ کاج و ریشه‌ها بودند.

قیمت عطر در روم باستان

علاوه بر ساخت عطر، شیشه عطر هم بخشی از قیمت عطر بود. رومی‌ها در این حوزه بسیار پیشرفته بودند. زنان روم باستان ظروف عطری با شکل‌های مختلف داشتند، گاهی اوقات بعضی از این ظروف حتی از جنس طلای خالص بودند. به همین دلیل، هزینه شیشه عطر هم به هزینه مواد اولیه اضافه می‌شد.

ظروف عطر از جنس سفال، شیشه، شیشه دمیده، مرمر سفید، برنز، سرب، نقره و طلا بودند و با سنگ‌های قیمتی تزیین می‌شدند. این ظروف به شکل‌های متفاوتی بودند مثل کروی، کبوتر، سر زنان، فنجانی یا بیضی شکل.

​​​تفاوت عطرهای قدیمی و امروزی

در حالی که رایحه‌هایی که امروز ما دوست داریم به مقدار کمی تغییر کرده اند اما روش های پیدا کردن عناصر این عطرها تغییرات بسیار زیادی داشته‌اند. برای مثال در تاریخچه عطر و ادکلن عنبر سائل که به خاطر بوی شیرین و تازه و دریایی‌اش معروف است در غده های وال‌ها پیدا می شد یا عنصری در آهوهای کوهی وجود دارد که به خاطر بوی خوب این نوع از آهوها را به دلیل شکار فراوان با خطر نابودی نسل مواجه کرده بود.

امروزه شرکت های عطرسازی از مخلوط عناصر مصنوعی برای تقلید کردن رایحه این عناصر استفاده می کنند. این دانش و همچنین درست کردن عطرها توسط شرکت ها و برندها در اواخر قرن 19 تبدیل به تولید صنعتی به شکل امروزی شد. در واقع صنعت عطرسازی مدرن از اواخر قرن نوزدهم میلادی که تولید مواد شیمیایی و مصنوعی معطری همچون وانیلین و کومارین ممکن شد، شروع شده است.

در اواسط قرن بیستم شرکت های مختلفی تاسیس شدند و عطرهای فراوانی با انواع رایحه‌ها، سالانه روانه بازار می شدند که این روند تا به امرامروزه کشورهایی مانند ایتالیا و فرانسه دو کشور بزرگ تولید کننده عطر و ادکلن در جهان به حساب می آیند. برندهای معتبری چون لانکوم، کرید، لالیک، دیور، شنل، بولگاری، ورساچه و… از برترین و مشهورترین برندهای عطرسازی در این دو کشور محسوب می شوند.

در آخر تفاوت عطرهای باستانی و امروزی در این از که استفاده از الکل و تقطیر به جای چربی‌ها از قرن 9 پس از میلاد اتفاق افتاد. زیرا الکل بسیار پرکاربردتر است. این ماده بخارشدنی است و بر روی پوست به سرعت خشک می‌شود، بهداشتی است و قیمت مناسب‌تری دارد. همچنین عطرها در آن دوره فقط از منابع طبیعی ساخته می‌شدند و کمتر موجب ناراحتی‌های پوستی بودند.